Résumé : Omniprésents à Bruxelles, les marqueurs mémoriels, (statues, noms de rues, monuments, commémorations…), reflètent les valeurs idéologiques et politiques de leur époque. Leur appropriation qui a logiquement évolué avec le temps a souvent débouché sur des contestations. Aujourd’hui, celles-ci portent principalement sur les représentations colonialistes, racistes ou sexistes que ces marqueurs véhiculent dans l’espace public. Cette note de synthèse présente les principales caractéristiques du paysage mémoriel bruxellois depuis 1830 et propose une typologie des stratégies d’intervention face aux marqueurs contestés, en suivant deux axes : le lieu d’intervention et la visibilité accordée à la contestation. Basée sur l’analyse des discours (entretiens, groupe de travail, séminaire) et de la presse, cette typologie identifie six stratégies qui vont du statu quo à la suppression du marqueur. L’analyse de chacune d’entre-elles est illustrée par des exemples et arguments tirés du corpus bruxellois. L’étude s’adresse tant aux chercheurs en études mémorielles qu’aux décideurs politiques confrontés à la gestion d’un marqueur contesté.
Gedenktekens (standbeelden, straatnamen, monumenten, herdenkingen...) zijn niet weg te denken in Brussel. Ze weerspiegelen de ideologische en politieke waarden die destijds heersten. De toe-eigening van gedenktekens is logischerwijs geëvolueerd met de tijd en heeft vaak geleid tot protest. Tegenwoordig houdt dergelijk protest meestal verband met kolonialistische, racistische of seksistische voorstellingen die de gedenktekens uitdragen in de openbare ruimte. Deze synthesenota presenteert de belangrijkste kenmerken van het Brusselse herinneringslandschap sinds 1830 en stelt een typologie van de strategieën ten aanzien van omstreden gedenktekens voor aan de hand van twee criteria: de plaats van de ingreep bij wijze van protest en de zichtbaarheid van het protest. Op basis van de analyse van diverse verklaringen (interviews, werkgroep en seminarie) en de pers identificeert deze typologie zes strategieën, gaande van status-quo tot verwijdering van het gedenkteken. De analyse van elk van deze strategieën wordt geïllustreerd met voorbeelden en argumenten uit het Brusselse corpus. Het onderzoek richt zich tot zowel onderzoekers in het kader van herinneringsstudies als beleidsmakers in het kader van het beheer van een omstreden gedenkteken.
Memorial markers (statues, street names, monuments, commemorations, etc.) are everywhere in Brussels, and reflect the ideological and political values of their time. Their acceptance – which has naturally evolved over time – has often led to protests. Today, these protests focus mainly on the colonialist, racist or sexist representations conveyed by these markers in the public space. This synopsis presents the main features of the memorial landscape in Brussels since 1830 and proposes a typology of intervention strategies in the face of controversial markers, according to two main lines: the place of intervention and the visibility given to the protest. Based on an analysis of interviews, focus groups, seminars and the press, this typology identifies six strategies, ranging from maintaining the status quo to the removal of the marker. The analysis of each is illustrated by examples and arguments drawn from the body of information regarding Brussels. The study is aimed both at researchers in the field of memorial studies and political decision-makers faced with the management of a controversial marker.